Nederlandse pensioenfondsen ondernemen onvoldoende actie wanneer mijnbouw-, olie- en gasbedrijven waarin zij beleggen, betrokken zijn bij ernstige mensenrechtenschendingen. Dit blijkt uit onderzoek van Amnesty en PAX voor de Eerlijke Pensioenwijzer, onder de tien grootste pensioenfondsen. De fondsen voldoen niet aan de richtlijnen voor bedrijven en mensenrechten die zijn opgesteld door de Verenigde Naties. Deze richtlijnen verplichten grote beleggers actie te ondernemen bij schendingen waaraan zij zijn gelinkt. Ook moeten ze laten zien wat ze doen om die schendingen te voorkomen of op te lossen. De pensioenfondsen onderschrijven de richtlijnen op papier, maar geven ze er in de praktijk onvoldoende opvolging aan, zo blijkt uit het onderzoek.
Negen van de tien pensioenfondsen beleggen gezamenlijk tenminste 3,8 miljard euro in tien gas-, olie- en mijnbouwbedrijven die langdurig betrokken zijn bij structurele mensenrechtenschendingen. Het gaat om grote multinationals als Glencore, Shell, TotalEnergies en Rio Tinto. De schendingen variëren van zeer onveilige werkomstandigheden, ernstige vervuiling van het leefgebied van omwonenden, tot medeplichtigheid aan oorlogsmisdaden. De Eerlijke Pensioenwijzer vroeg de negen pensioenfondsen om aan te geven welke acties zij daarop hebben ondernomen. Acht van hen deden dat slechts zeer beperkt, of helemaal niet. Pensioenfonds Horeca & Catering belegt als enige van de tien fondsen in geen van de bedrijven.
Geen genoegdoening voor oorlogsslachtoffers
Een van de bedrijven waarin de fondsen investeren is het Zweedse oliebedrijf Lundin Energy, dat tussen 1997 en 2003 actief was in het land dat nu Zuid-Soedan heet. De top van Lundin wordt in Zweden vervolgd voor medeplichtigheid aan zware oorlogsmisdaden in die periode. PAX strijdt al jaren voor gerechtigheid voor de slachtoffers. Niettemin beleggen zes fondsen, waaronder ABP en PFZW, in Lundin. Het bedrijf is recent verkocht, waardoor de slachtoffers van oorlogsmisdaden hun recht op genoegdoening wordt ontnomen. Geen van de zes pensioenfondsen in kwestie rapporteert over pogingen om dit te voorkomen.
Allemaal onvoldoendes
De negen fondsen die beleggen in enkele of meerdere van de hierboven beschreven bedrijven, scoren allemaal een onvoldoende. Pensioenfonds Detailhandel toonde meer dan de andere fondsen aan dat het actie onderneemt om de situatie van de slachtoffers te verbeteren, en haalt mede daardoor de hoogste score (5 uit 10), gevolgd door StiPP met een 4.
ABP, dat met €1,8 miljard het meeste geld belegt in (zeven van) de tien geselecteerde bedrijven, komt uit op een 3, net als bpfBOUW en BPL Pensioen. Pensioenfonds Vervoer en PMT scoren een 2. Het allerlaagst scoren PME en PFZW: een 1. PFZW belegt €900 miljoen in (zeven van) de tien bedrijven, en toont op geen enkele manier aan dat het op de mensenrechtenschendingen reageert. Net als BPL Pensioen werkte PFZW niet mee aan het onderzoek. Mede als gevolg van dit verontrustende gebrek aan openheid zakt PFZW op alle onderdelen van het onderzoek door de ondergrens.
Wetgeving voor financiële instellingen hard nodig
In Nederland én in de Europese Unie wordt op dit moment gewerkt aan wetgeving op het gebied van internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen. Dat is goed nieuws. Het huidige wetsvoorstel van de Europese Commissie slaat de plank echter flink mis door voor financiële instellingen minder vergaande due diligence verplichtingen te laten gelden dan voor andere bedrijven. Het rapport van de Eerlijke Pensioenwijzer laat zien waarom stevige wetgeving voor financiële instellingen juist hard nodig is. In conflictgebieden zouden bedrijven en financiële instellingen bovendien extra maatregelen moeten nemen om betrokkenheid bij ernstige schendingen te voorkomen. PAX bracht onlangs een policy brief uit waarin we bepleiten dat bedrijven in wetgeving worden verplicht om bij activiteiten in conflictgebieden ‘verhoogde en conflict-sensitieve’ due diligence toe te passen. Veel van de bedrijven in dit onderzoek raakten juist in conflictgebieden betrokken bij mensenrechtenschendingen.
Het rapport van de Eerlijke Pensioenwijzer laat zien dat deze verhoogde due diligence noodzakelijk is, voor bedrijven én voor de financiële instellingen die in deze bedrijven beleggen.
Het onderzoek van de Eerlijke Pensioenwijzer werd uitgevoerd door Profundo.