PAX heeft in Oekraïne (religieuze) partijen bijeen gebracht die elkaar niet vaak spreken. Ze kwamen samen om te praten over godsdienstvrijheid en vrede, ondanks hun religieuze verdeeldheid. Een unieke gebeurtenis. Of zoals één van de deelnemers zegt: “Zulke oprechte en inclusieve ontmoetingen zijn nodig voor Oekraïne om redelijke compromissen te vinden in de ingewikkelde religieuze situatie.”
Het project Geloof in religieuze diversiteit kijkt vooral naar de verbindende krachten van religie. In de Nederlandse ambassade, die meewerkte aan het rondetafelgesprek, is dat gelukt. De ronde tafel, gehouden op 21 januari, bracht verschillende partijen bij elkaar: religieuze leiders van verschillende stromingen, militaire kapelaans (geestelijk verzorgers in de krijgsmacht), ambtenaren, activisten, een dissident, onderzoekers, en diplomaten. De leiders van de verschillende godsdiensten treffen elkaar regelmatig in de Oekraïense Raad van Kerken en Religieuze Organisaties, maar de diverse samenstelling van het gezelschap bij deze bijeenkomst was uniek. Dat maakte het mogelijk om verschillende visies op vrijheid, vrede, verdraagzaamheid, identiteit en verzoening naast elkaar te leggen. De nauwe samenwerking met de Nederlandse Ambassade in Kyiv en het Ministerie van Buitenlandse Zaken in de persoon van Jos Douma, gezant voor religie en levensovertuiging, was ook uniek. PAX en het ministerie konden op deze manier in de praktijk aan de Oekraïense partners laten zien dat het bij elkaar brengen van heel verschillende partijen, ieder met eigen uitgangspunten, veel waard is.
Spanningen rondom geloof
Oekraïne heeft meer religieuze diversiteit dan de meeste landen in postcommunistisch Oost-Europa. Dat zorgt voor veel spanningen rondom geloof. Neem één van de aanwezigen bij het rondetafelgesprek, hij zat twee jaar gevangen in de oorlogsgebieden in het oosten van de Oekraïne. Daar wordt namelijk alleen de orthodoxe kerk van het Moskous Patriarchaat getolereerd en lopen vertegenwoordigers van andere godsdiensten direct gevaar. De aanwezigheid van die Russische kerk wordt door velen gezien als een bedreiging, ook omdat de kerk in andere delen van het land strijdt om gelovigen en onroerend goed met de nieuwe Orthodoxe Kerk in Oekraïne. Elke aanleiding tot verdeeldheid wordt in (vaak) Russische (sociale) media uitvergroot, de Orthodoxe Kerk in Oekraïne is één van de mikpunten. De oorlog wordt dus niet alleen op het slagveld gevoerd, maar ook in de harten en hoofden van gewone burgers.
Belangrijkste uitkomsten
Afgevaardigden van de meeste religieuze stromingen treffen elkaar in de Oekraïense Raad van Kerken en Religieuze Organisaties, een unieke structuur, beseffen ze. De verhalen over Nederlandse ervaringen met religieuze diversiteit vinden ze bijzonder waardevol. Het brengt nieuwe ideeën over hoe godsdienst voor vrede kan werken. Vrede in de buitenwereld – net zo hard als innerlijke vrede – is bij uitstek iets waar de verenigde religies elkaar in kunnen vinden. Verder vinden ze elkaar vooral in een gedeelde visie op menselijke waardigheid. En het luisteren naar verschillen is belangrijk. Tijdens de bijeenkomst, maar ook breder, als het gaat over het werken aan vrede in het hele land. En al is er wat onenigheid over het begrip ‘tolerantie’ (uitgesproken door Nederlanders doet het veel Oekraïners denken aan homohuwelijk, abortus en euthanasie – geen gemakkelijke onderwerpen voor kerkleiders), iedereen is het er over eens dat “tolerantie naar anderen toe vooral geen onverschilligheid moet worden”, én dat er naast praten ook praktisch samen gewerkt moet worden aan begrip en verzoening.
En hoe nu verder
Binnen het project Geloof in religieuze diversiteit, gefinancierd door de Nederlandse vertegenwoordiging bij de OSVE, werkt PAX met Oekraïense partners samen om uit te zoeken wat de grootste problemen zijn met godsdienstvrijheid. We roepen de hulp in van dialoogbegeleiders, zogenaamde vredesingenieurs, om het gesprek aan te gaan in gemeenschappen waar de spanningen het hoogst zijn opgelopen. En samen met de Raad van Kerken en Religieuze Organisaties onderzoeken we verder het vredespotentieel van gelovigen in Oekraïne.