De Russische invasie van Oekraïne wordt door sommigen in de Nederlandse politiek aangegrepen om, met een beroep op de ‘veiligheid’, oude paarden van stal te halen. Het meest recente voorbeeld daarvan is de Tweede Kamer motie om de nieuwe Nederlandse MQ-9 Reaper drones direct ook te bewapenen. VVD Kamerlid Peter Valstar stelt: “de inzet van Turkse bewapende drones in Oekraïne laat zien hoe effectief deze zijn”. Daarnaast stelt Valstar dat als het misgaat, alleen materiaal en geen mensenlevens verloren gaan. Dit klopt niet. Op donderdag 21 april stemt de Tweede Kamer over die motie, waarbij mensenlevens op het spel staan.
Het gebrek aan feitelijkheden is nou precies zo problematisch in het wereldwijde toenemende drone gebruik, zowel in theorie als in de praktijk. In plaats van zich in het heetst van de strijd te laten verleiden tot een opstap naar meer oorlog op afstand, moet de Tweede Kamer een duidelijke juridische positie én een militaire visie van het kabinet eisen over de inzet van dodelijk geweld met drones, juist buiten reguliere oorlogsvoering.
Wat de oorlog in Oekraïne laat zien is dat drones, in alle soorten en maten, niet meer weg zijn te denken van het moderne slagveld. Amerikaanse spionage drones ter grootte van een passagiersvliegtuig vliegen langs de grenzen in Oost-Europa om de Russen af te luisteren en posities in kaart te brengen. Oekraïense drones van Turkse makelij voeren verkenningen, doelwitbepaling, en aanvallen op Russische doelen uit. De bewering dat het gebruik van bewapende drones alleen materiaal en geen mensenlevens kost, klopt inderdaad voor de luchtmacht zelf. Maar dat is een eenzijdige benadering. Na een brute en clandestiene drone-oorlog gevoerd door de Verenigde Staten in afgelegen gebieden van Pakistan, Jemen en Somalië waarbij duizenden burgers omkwamen, weten we wel beter. De stelling dat de inzet van drones mensenlevens spaart is helemaal geredeneerd vanuit de krijgsmacht, en laat het perspectief van burgers buiten beschouwing.
Die Amerikaanse praktijk, nu gretig gekopieerd door Turkije, laat bijvoorbeeld in Irak en Syrië zien dat regelmatig burgers gedood worden, zonder enige vorm van juridische aansprakelijkheid of compensatie voor burgerslachtoffers achteraf. Precisiewapens kunnen niet zonder correcte en betrouwbare informatie. Hoe gruwelijk dat mis kan gaan werd afgelopen zomer nogmaals duidelijk met de Amerikaanse drone aanval tegen een vermeende terrorist, waarbij per abuis een Afghaanse hulpverlener en zijn familie in Kabul werd gedood. Oorlog op afstand, gevoerd via camera’s en op basis van weinig betrouwbare data vernauwt ons beeld van de realiteit, en kan makkelijk tot grove fouten leiden.
Deze praktijken van buitenrechtelijke executies ondermijnen internationale rechtsprincipes over dodelijk geweldsgebruik, juist buiten gewapende conflicten. PAX stelt daarom een ‘Nee, tenzij’ positie voor ten opzichte van de bewapening van de MQ-9 Reaper. Het is van cruciaal belang dat Nederland, als het de eigen drones wil bewapenen, vooraf kraakheldere regels bepaalt voor de inzet ervan en deze positie publiekelijk duidelijk maakt en uitdraagt. Daarnaast moet Nederland een militaire doctrine ontwikkelen over de inzet van onbemenste systemen in de krijgsmacht. Die moet uiteraard in lijn zijn met bestaande interpretaties van internationale mensenrechten wetgeving en het oorlogsrecht. Daarmee kan Nederland blijk geven dat zij staat voor het internationaal recht en bescherming van burgers. Daarnaast moet Nederland altijd transparant zijn over geweldsinzet met drones in alle militaire operaties. En als laatste moet er duidelijke aansprakelijkheid zijn voor zowel de inzet als ook het delen van data die Nederland verzamelt met drones en deelt met bondgenoten. Inzet van gewapende drones buiten de kaders van gewapend conflict zou geen optie mogen zijn.
Door: Wim Zwijnenburg, Drone-expert
