.jpg)
Na de verkiezingen vorig jaar publiceerden wij onze Tien ongevraagde adviezen aan de volgende regering. Dit vanuit de overtuiging dat de vorige regering de laatste tijd vanwege corona vooral druk met het eigen land was, maar het nu tijd is dat Nederland weer oog heeft voor de rest van de wereld. Niet in de laatste plaats omdat de coronacrisis bestaande conflicten, ongelijkheid en armoede alleen maar heeft verergerd en tegelijk internationale samenwerking onder grote druk staat. Lef en ambitie zijn meer dan ooit nodig om deze grote mondiale crisis te boven te komen. Dat vereist actief handelen van de Nederlandse regering.
Nu is er – eindelijk – een nieuw coalitieakkoord. Wederom is dat opgesteld door de VVD, D66, CDA en CU. Hoe verhoudt dit akkoord zich tot de tien suggesties van PAX die een nieuwe Nederlandse regering in vredesnaam zou mogen overnemen? Hieronder volgt een eerste analyse, op hoofdlijnen.
Advies 1 – Onderteken en ratificeer het VN anti-kernwapenverdrag en eis van de VS dat kernwapens van Nederlands grondgebied verdwijnen
In het coalitieakkoord staat: ‘We dragen binnen de bondgenootschappelijke verplichtingen bij aan een kernwapenvrije wereld.’ Dat is positief, maar de vraag is wat het waard is. Dit voornemen staat met zoveel woorden namelijk ook al in het regeerakkoord van 2017. Maar serieuze stappen richting een kernwapenvrije wereld – zoals het ondertekenen van het anti-kernwapenverdrag en het retourneren van Amerikaanse kernwapens in Nederland – zijn afgelopen jaren niet gezet. Het is daarom belangrijk dat het aanstaande kabinet Rutte-IV het deze keer niet alleen bij mooie woorden laat.
Advies 2 – Verplicht bedrijven bij wet om internationaal maatschappelijk verantwoord zaken te doen en mensenrechten en het milieu te respecteren
We zijn zeer verheugd dat Nederland een nationale IMVO-wetgeving gaat invoeren. Het is van belang dat deze wetgeving in ieder geval een extra due dilligence verplichting bevat voor bedrijven die actief zijn in conflictgebieden.
Advies 3 – Zorg dat vrouwen, jongeren en gemarginaliseerde groepen altijd actief en volwaardig betrokken worden bij vredesonderhandelingen en politieke transities
Helaas is er in dit coalitieakkoord geen sprake van bijzondere aandacht voor de rol van vrouwen, jongeren en gemarginaliseerde groepen in het Nederlandse buitenlandbeleid. Een gemiste kans: het betrekken van deze groepen vergroot de kans van slagen van vredesonderhandelingen en politieke transities.
Advies 4 – Maak werk van het internationaal klimaatbeleid, ook om vrede wereldwijd te bevorderen
Het is goed dat in het coalitieakkoord wordt benadrukt dat klimaatverandering dé uitdaging voor onze generatie is en dat Nederland zich moet inspannen om ons land en onze planeet leefbaar en bewoonbaar te houden. Een belangrijke aanvulling hierop is een duidelijk commitment om zich in te zetten voor internationaal klimaatbeleid en daarmee vrede wereldwijd te bevorderen. Verandering van klimaat zal leiden tot nieuwe conflicten en nog meer ontheemden. Gewapende conflicten gaan nu al vaak om toegang tot steeds schaarser water en landbouwgrond. PAX roept de Nederlandse regering daarom op om haar verantwoordelijkheid te nemen en ook internationaal in actie te komen om klimaatverandering, en daarmee de voedingsbodem voor conflicten, te beperken.
Advies 5 – Zet in op Europese veiligheidssamenwerking, gericht op het bevorderen van vreedzame oplossingen van conflicten en de bescherming van burgers, binnen en buiten Europa – en niet op het bevorderen van de export van Europese wapens
Ingevolge het nieuwe coalitieakkoord gaat Nederland op het gebied van defensie de samenwerking met omringende Europese landen verdiepen en zet het in op de Europese ontwikkeling van defensiecapaciteiten. Nederland wil zich inzetten op de strategische autonomie, wat betekent dat de EU minder afhankelijk moet worden van andere landen en haar eigen vermogen om autonoom op te treden op het gebied van veiligheid en defensie moet versterken. De Europese landen dienen ‘op eigen kracht’ conflicten op te kunnen lossen. Dit alles met oog voor ‘een vitale defensiesector’ en ‘wederzijdse erkenning van vergunningen’. PAX blijft hier kritisch op: Europese regulering van wapenhandel mag niet leiden tot een versoepeling van de normen voor wapenhandel die Nederland tot nu toe hanteert. Daarnaast moet de Europese veiligheidsinzet gericht zijn op de oplossing van conflicten en niet op de bevordering van de Europese wapenindustrie. PAX is bezorgd om de inzet van de Europese Vredesfaciliteit (recent nog in Oekraïne) en blijft gedegen monitoring, transparante besluitvorming en mitigerende maatregelen benadrukken. In de huidige visie op Europese strategische autonomie mist PAX de aandacht voor burgers en een waardengedreven onderbouwing.
Advies 6 – Deel de verantwoordelijkheid voor en opvang van mensen die op de vlucht zijn voor oorlog en onderdrukking eerlijk
‘Nederland staat voor een rechtvaardig, humaan en effectief asiel- en migratiebeleid’. Dat is de eerste zin van het coalitieakkoord over migratie. Benadrukt wordt verder dat Nederland de bijdrage aan de opvang van vluchtelingen in de regio verhoogt. Dat is goed, uiteraard, maar opvang in de regio alleen is niet voldoende. Nederland moet zich ook inzetten voor bescherming in de regio. Het gaat namelijk niet alleen om opvang, maar ook om veiligheid en toegang tot basale voorzieningen, zoals voedsel en onderdak. Een focus op opvang in de regio dient daarnaast hand in hand te gaan met ambitieuzere plannen voor hervestiging.
Advies 7 – Sta op de bres voor burgers die zich vreedzaam verzetten tegen geweld en dictatuur, en hun nek uitsteken voor vreedzame en rechtvaardige samenlevingen
Het nieuwe akkoord erkent dat mensenrechten wereldwijd meer onder druk staan. Ook wordt aangegeven dat de nieuwe regering respect voor mensenrechten in het buitenlands beleid dient te bevorderen, dat tegen mensenrechtenschendingen wordt uitgesproken en hier gericht tegen wordt opgetreden. Daarnaast wordt het Mensenrechtenfonds van het ministerie van Buitenlandse Zaken verhoogd. Dit is goed nieuws voor burgers die waar dan ook strijden tegen geweld en dictatuur. Potentieel zorgelijk is wel de opmerking over ‘gerichte’ toepassing van dit beleid. Als op dit dossier niet zorgvuldig wordt opgetreden, ligt het verwijt van hypocrisie op de loer als mensenrechtenschendingen in sommige, wellicht meer bevriende landen ongeadresseerd blijven.
Advies 8 – Trek lessen uit het bombardement op Hawija: neem verantwoordelijkheid voor burgerslachtoffers bij militaire operaties
In het coalitieakkoord wordt niet gereflecteerd op het bombardement door een Nederlandse F-16 op Hawija, Irak, in juni 2015, waarbij zeker zeventig burgers werden gedood. En ook niet op vragen over verantwoording over dergelijke aanvallen. Dit is een gemiste kans, want de ervaring met dit bombardement leerde dat er nog veel verbeterd kan en moet worden, op allerlei terreinen. Alhoewel niet in het coalitieakkoord, is er binnen het ministerie van Defensie wel dialoog over deze kwestie en liggen aanpassingen van het beleid, waar PAX op aandringt, mogelijk in het verschiet.
Advies 9 – Streef naar een internationaal verdrag over autonome wapens, dat menselijke controle over deze wapens garandeert, en dat killer robots verbiedt
Op autonome wapens wordt evenmin concreet ingegaan. Wel staat er in het document van de vier partijen dat geïnvesteerd gaat worden in modern materieel. Dat zou zomaar betrekking kunnen hebben op autonome wapens, aangezien een rapport van twee adviesorganen van de regering hier recent toe opriep. Dit advies, van de AIV en CAVV, benadrukte echter ook het belang van een verbod op volledig autonome wapens, killer robots, omdat deze niet volgens de regels van het oorlogsrecht kunnen worden ingezet. Het nieuwe kabinet kan hier allereerst gevolg aan te geven door zich in te zetten voor een verbodsverdrag.
Advies 10 – Bied de nabestaanden van alle slachtoffers van de genocide van Srebrenica ruimhartige excuses en compensatie aan
Het coalitieakkoord pleit voor een intensievere samenwerking met en ondersteuning van landen op de Westelijke Balkan. Dit is mooi, maar ligt meer in het verlengde van een eventuele toetreding tot de EU. Het blijft essentieel – zeker voor een goede samenwerking met de regio – dat Nederland haar specifieke medeverantwoordelijkheid erkent voor het falen van de VN-missie in Srebrenica in 1995 en excuses hiervoor aanbiedt.
