“Pasen zal dit jaar vreemd zijn”, schrijven Nederlandse bisschoppen in een brief aan gelovigen. Maar niet alleen in Nederland, over de hele wereld zullen de kerkbanken deze Pasen leeg zijn. In diepgelovige landen als Zuid-Soedan en Congo spelen kerken een belangrijke rol in crisisbeheersing, als het gaat om conflicten en sociale onrust. Hoe ziet die rol eruit in tijden van corona?
“Congo is een diepgelovig land waar de katholieke kerk een grote politieke rol speelt en veel macht heeft“, zegt Marianne Moor, teamleider Afrika bij PAX. “Na de COVID-19 uitbraak was de Congolese regering heel besluiteloos. Er werden wat halfslachtige maatregelen afgekondigd en die golden dan alleen in de grootste steden van het land. Daar heeft de kardinaal van Kinshasa zich tegen uitgesproken, waarna alle grote steden op slot zijn gegaan. Maar zo’n 80% van het land is ruraal en daar heeft de overheid zo goed als niets te zeggen.” De katholieke kerk speelt al sinds het einde van de kolonisatie in 1960 een grote politieke rol, onder meer door zich uit te spreken tegen corruptie en vriendjespolitiek. Ongeveer de helft van de Congolese bevolking is katholiek. Dat de kerk een enorme mobilisatiekracht heeft, maakt ze heel machtig.
Op de motor strijden tegen nepnieuws
Moor: “Kerkdiensten zijn ook in Congo inmiddels verboden dus gaat alle kerkelijke communicatie over COVID-19 met die enorme massa mensen die op het platteland woont, via de radiostations van katholieke en protestante kerken. De kerken houden zich bij de informatie over voorkoming van COVID-19 aan de richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie. Ook Afrika wordt geteisterd door nepnieuws. Priesters gaan letterlijk op de motor of in een kano bij de mensen op bezoek in de strijd tegen nepnieuws. In Congo komt nieuws binnen via de telefoon, verhalen over corona worden verspreid via Facebook, of voor diegenen die geen internet hebben, via sms. Zo wordt er veel onzin rond gestuurd. En priesters proberen dat te weerleggen, door te praten met de chiefs en ze zorgen er bijvoorbeeld voor dat mijnbouwbedrijven zeep verstrekken aan de lokale bevolking. In de steden, waar de markten gesloten zijn, helpt de kerk bij de voedselvoorziening. Dus overal waar de overheid afwezig is in de strijd tegen COVID-19, neemt de kerk dit over.”
Zuid-Soedan
Ilse Wermink van PAX: “In Zuid-Soedan heb je enorm veel verschillende christelijke kerken. Katholieke, Anglicaanse en onder anderen Presbyteriaanse kerken. Maar al die verschillende kerkelijk leiders zitten samen in de Oecumenische Nationale Kerkenraad. Na het uitbreken van de zeer bloedige burgeroorlog in 2013 zijn er bijna 400.000 mensen omgekomen. De kerkenraad maakt zich al jaren hard voor het stoppen van de strijd. In februari van dit jaar kwam er een voorlopig einde aan de oorlog na het sluiten van een vredesakkoord. De kerk heeft in Zuid-Soedan een hele verbindende rol. Achter de schermen heeft de kerkenraad grote druk uitgeoefend om iedereen weer aan de onderhandelingstafel te krijgen.”
Nepnieuws rijt oude wonden open
“Nu loopt het broze vredesakkoord enorm gevaar omdat er nepnieuws over COVID-19 wordt verspreid waarbij oude wonden open rijten en etnische haat aanwakkert. Omdat mensen niet meer in grote aantallen bij elkaar mogen komen, is er het risico dat geweld weer oplaait. Na 2013 zijn tienduizenden mensen naar VN-kampen gevlucht om daar veiligheid te zoeken. In die kampen wonen nog steeds heel veel mensen. Nu gaat het giftige verhaal rond dat die mensen in de kampen de bron van COVID-19 in Zuid-Soedan zijn en het virus verspreiden.”
“Kerken gebruiken hun eigen radiostations om over verzoening te spreken en de verspreiding van haat en leugens tegen te gaan”. Dat doen ze door discussies te organiseren waarbij mensen kunnen inbellen, spotjes uit te zenden en soaps te draaien waarbij informatie over COVID-19 wordt gegeven. In die soaps wordt ook ingegaan op het nepnieuws en verteld dat mensen bereid moeten zijn tot verzoening. Ilse Wermink: ”Door maatregelen tegen corona wordt er meer melding gedaan van geweld tegen vrouwen. De kerkorganisaties werken met vrouwengroepen en zorgen dat stemmen van vrouwen juist gehoord worden. Ook zorgen we dat de kerkelijk leiders alle nodige informatie van de Wereldgezondheidsorganisatie tot hun beschikking hebben.”
In afgelegen gebieden worden adviezen niet opgevolgd, dat is ook heel ingewikkeld. Mensen zijn daar voor hun voedselvoorziening en een klein beetje inkomen compleet afhankelijk van markten. Als je dat soort samenkomsten verbied gaan mensen dood aan hele andere oorzaken dan corona. De maatregelen zijn lastig, want niet iedereen heeft bijvoorbeeld schoon water en doordat er grenzen dichtgaan kan er geen voedsel worden geïmporteerd waardoor tekorten dreigen. In de steden wordt ook geweld gebruikt door ordetroepen om groepen mensen uit elkaar te drijven. “Daar moet de kerk zich tegen gaan uitspreken. Het is belangrijk dat de kerkenraad het leiderschap tot de orde blijft roepen.”
