Hoe is het nu in Hawija, de Iraakse stad die hard getroffen werd door een Nederlands bombardement? PAX reisde naar de stad om te praten met de inwoners. Velen van hen verloren familie, inkomen en een toekomst. Collega Roos Boer doet verslag in deze blog.
De overgang is abrupt. Na een uur rijden op de verharde weg vanuit Kirkuk, slaan we op een rotonde de weg in waar ooit het industrieterrein van Hawija was. De weg houdt op en verandert in puin. Dit is de plek waar de bommenfabriek van ISIS werd gebombardeerd door Nederland, en waar het puin de stille getuige is van het drama dat zich hier voltrok.
Wanneer we het gebied inlopen, worden we omringd door mensen die ons willen vertellen wat er gebeurd is. Mensen die familieleden verloren, hun baan verloren, zelf verwond werden. Ze laten foto’s zien, en vragen ons wie hen komt helpen om hun leven weer op te bouwen. Mensen hebben geen inkomsten meer. Het vermoeden is dat onder het puin nog veel slachtoffers liggen, vluchtelingen uit andere delen van het land die nergens geregistreerd stonden, maar wel verdwenen.
Overal chaos, puin en stof
Later op de dag spreken we met 30 vrouwen die allen getroffen zijn door de aanval. Iedereen die we spreken heeft een verhaal, en het trauma in de gemeenschap is groot. De medische problemen en amputaties, het gebrek aan inkomsten als gevolg van het wegvallen van kostwinnaars en de vernietiging van de bedrijven… waar moet je beginnen als je niets meer hebt? Ze zijn gekomen om hun verhaal te doen, en één ding wordt me snel duidelijk: de vrouwen die ik spreek, krijgen niet de hulp die ze nodig hebben.
“Mijn zoon van 7 heeft brandwonden in zijn gezicht. De kinderen op school zijn bang voor hem, en hij kan niet meer naar school. Wat heeft hij gedaan om dit mee te moeten maken?” Een ander vertelt hoe haar man gewond raakte in de aanval, en hoe chaotisch de situatie was. “Overal was chaos, we hebben mijn man in de nacht naar het ziekenhuis gereden. We zagen niet dat we over de lichamen reden, overal was puin en stof. De volgende dag zagen we dat de banden van onze auto besmeurd waren met vlees en bloed. Ik voel me schuldig maar we wisten het niet. We wisten het niet. Mijn zoon is getraumatiseerd en kan geen vlees meer eten. Tot de dag van vandaag.”
Hoe is het zover gekomen? PAX schreef er een rapport over, samen met de Britse organisatie Airwars, dat we in oktober 2020 publiceerden: Seeing through the Rubble. We onderzochten wat de langdurige gevolgen van de door de VS geleide anti-ISIS coalitie voor burgers waren in drie steden in Irak en Syrië. Een van die drie steden was Hawija, waar een Nederlandse luchtaanval op een van ISIS leidde tot enorme explosies die een hele wijk wegvaagden. Met naar schatting 70 burgerdoden en honderden gewonden als gevolg.
Langdurige gevolgen
Wanneer explosieve wapens worden ingezet in steden zijn de gevolgen voor burgers vaak niet te overzien. Uit onderzoek blijkt dat 9 van de 10 directe slachtoffers burgers zijn. Dit is de reden waarom PAX zich samen met staten internationaal inzet voor een politieke verklaring die het gebruik van explosieve wapens in steden en dorpen moet inperken.
De gevolgen voor burgers gaan verder dan de directe impact, en duren vaak lang na een conflict nog voort. Daarom richtte ons onderzoek van vorig jaar in Irak en Syrië zich vooral op wat de lange termijn gevolgen voor burgers daar waren. Uit onder andere ons interview met de burgemeester van Hawija bleek destijds al dat de wijk nog steeds in puin lag, en slachtoffers nog altijd geen compensatie hadden gekregen voor de geleden schade. Wegen waren nog steeds vernietigd, het overgrote deel van de winkels en fabriekjes waren niet hersteld, en zowel elektra als waternetwerken waren niet gerepareerd.
Wanneer ik tijdens onze reis de burgemeester van Hawija ons rapport geef, uit hij zijn ontevredenheid. Het is voor hem weinig transparant hoe het geld van internationale organisaties wordt uitgegeven, en hij benadrukt dat mensen meer hulp nodig hebben. Het lijkt een wirwar van bureaucratie en onvermogen waar ik mijn vinger niet op kan leggen in de korte tijd dat we hier zijn. Maar waar ik wel mijn vinger op kan leggen, is het ondragelijke verdriet van mensen die hun familie en geliefden verloren. Die nog steeds geen inkomen hebben, en moeten leven van wat anderen hun geven. Wiens wanhoop, wantrouwen en intens verdriet invoelbaar is.
In december 2020, na een motie van Kamerleden Belhaj en Voordewind en met een verwijzing naar ons rapport, kondigde toenmalig minister Bijleveld aan dat Nederland vier miljoen dollar beschikbaar zou stellen “ten gunste van de gemeenschap in Hawija, Irak, die in de nacht van 2 op 3 juni 2015 is getroffen door een Nederlandse wapeninzet.” In anderhalf jaar tijd zou zorg worden gedragen voor “herstel van het lokale elektriciteits- netwerk dat direct ten goede komt aan het industriegebied en de omliggende woonwijk” en “herstel van essentiële infrastructuur en het op langere termijn bevorderen van werkgelegenheid, in directe samenspraak met de gemeenschap.”
Wat is er in anderhalf jaar gebeurd?
Of vier miljoen genoeg is, en wat de getroffen families moeten doen om hun leven weer op te pakken zonder goede individuele compensatieregeling, is de vraag. Van de door de minister aangekondigde periode van anderhalf jaar is nu precies de helft voorbij. De slachtoffers die we spreken hebben veelal van het geld niets gezien, zijn getraumatiseerd, wanhopig en hebben hulp nodig. “Als de NGO’s hier komen, dan moeten ze ons helpen, dat is hun missie op papier. Waar is onze compensatie?”
In een brief van december 2020 beloofde minister Bijleveld dat “De Kamer op de hoogte zal gehouden worden van de voortgang en het resultaat van de projecten.” Wat vaststaat is dat het bombardement al zes jaar geleden is. Hawija is al vier jaar bevrijd van ISIS. Een tijd waarin deze vrouwen, en de andere slachtoffers die we spreken niet genoeg geholpen zijn. Het is de hoogste tijd dat het ministerie komt met een update aan de Kamer en voor genoegdoening voor de slachtoffers.
—
Later dit jaar publiceert PAX in samenwerking met de Universiteit van Utrecht en partnerorganisatie Al Ghad een uitgebreide studie naar de impact van de Nederlandse luchtaanval in Hawija.
