5 vragen over Koerden in Irak

1. Waarom zijn Irakese en Koerdische strijdkrachten in conflict? Het zijn toch allemaal Irakezen?

Ja, ze zijn inderdaad volgens hun paspoort allemaal Irakees. De Koerden hebben echter een bijzondere status binnen Irak. Na  Saddam Husseins Anfal-operatie tegen de Koerden in de jaren ’80, waarbij volgens schattingen 180.000 Koerden werden vermoord, kreeg de Koerdische regio een bepaalde mate van autonomie van de centrale regering in Bagdad. Met de nieuwe Irakese grondwet van 2005 werd een Regionale Regering van Koerdistan ingesteld.

Het gebied dat grenst aan de Koerdische regio wordt echter opgeëist door zowel Irakese als Koerdische autoriteiten. In deze intern verdeelde gebieden liggen onder andere Kirkuk en de Vlakte van Ninawa. Er wonen Koerden en Arabieren, maar ook veel andere minderheden zoals Yezidi’s, Christenen en Turken. Vanaf 2015 hebben de Koerden steeds meer controle weten te krijgen over het grootste gedeelte van het betwiste grondgebied toen ze hielpen in de strijd tegen ISIS.

Massoud Barzani, president van de Koerdische Autonome Regio, greep de territoriale winst aan door op 25 september een eenzijdig referendum te organiseren voor Koerdische onafhankelijkheid. Mensen in zowel de Koerdische regio als  in de betwiste gebieden, waaronder Kirkuk, werden opgeroepen om te stemmen. Irak en het grootste gedeelte van de internationale gemeenschap was tegen het referendum. Het werd desondanks georganiseerd in groot patriottistisch tumult en zonder transparant overzicht. Een overweldigende meerderheid stemde voor een onafhankelijke Koerdische staat. De Irakese staat reageerde door internationale vluchten naar de Koerdische regio stop te zetten en het Irakese leger te sturen om controle terug te krijgen over de betwiste gebieden.

2.  Wat is de Koerdische regio van Irak?

De Koerdische regio van Irak is een autonome regio in het noorden van Irak met tussen de 5 en 7 miljoen inwoners (er zijn geen betrouwbare volkstellingscijfers en de regio vangt veel ontheemde Irakezen en vluchtelingen uit Syrië op). Sommige Koerden zien Irakees Koerdistan als deel van een Groter Koerdistan, dat verspreid ligt over delen van Iran, Turkije en Syrië. Sinds 1991 functioneert het Irakese Koerdistan vrij onafhankelijk van de centrale regering in Bagdad. Koerdistan heeft zijn eigen leger, genaamd de Peshmerga, dat intern bestuurd wordt door de Koerdische KDP en PUK, politieke partijen (zie vraag 4).

3. Ligt Kirkuk in de Koerdische regio van Irak?

Hoewel geschat wordt dat de helft van de populatie van Kirkuk Koerdisch is, is de stad formeel gezien geen deel van het autonome Koerdische gebied. In de chaos die ontstond in Noord-Irak tijdens de opkomst van ISIS namen de Koerden echter de controle over in gebieden buiten de erkende regio, waaronder Kirkuk.

Onder het bestuur van Saddam Hussein onderging Kirkuk een Arabiseringsoffensief dat de demografische balans in de stad verschoof. Nadat de Peshmerga Kirkuk innamen in 2014 zijn veel Koerden teruggekeerd, maar het gebrek aan een objectieve volkstelling vermoeilijkt een overzicht van de huidige etnische samenstelling.

4. Zijn de Koerden eensgezind?

Nee. De Koerdische regionale regering is verdeeld tussen invloedssferen, vooral tussen twee Koerdische politieke groepen. De Koerdische Democratische Partij (KDP) van Masoud Barzani, president van de Koerdische regio, is gelieerd aan Turkije en krijgt vooral steun in Dohuk en Erbil. De Patriottistische Unie van Koerdistan (PUK) van de recentelijk overleden Jalal Talabani heeft banden met Iran en Bagdad en is gevestigd in Suleymania en Kirkuk. In beide partijen heeft overheersing van stammen, partijdige machtsspelletjes en het gebrek aan een ordelijke machtstransitie geleid tot wijdverspreid wantrouwen en frustratie jegens het Koerdische leiderschap in het algemeen.

5. Hoe zal dit eindigen?

Moeilijk te zeggen. De plotselinge overname van Kirkuk en andere gebieden door het Irakese leger en gelieerde troepen, zo dicht op de verwachting van onafhankelijkheid, heeft veel Koerden met een bedrogen gevoel achtergelaten over het eigen leiderschap en heeft de oppositie tegen Barzani versterkt. Daarbij voelen de Koerden zich verraden door de internationale gemeenschap en door de Irakezen na de offers die Koerden hebben gemaakt in de oorlog tegen ISIS. Velen zijn in het bijzonder bang voor de Polulaire Mobilisatie Eenheden (PMU, of Hashd al Shaabi), berucht voor mensenrechtenschendingen in hun strijd tegen ISIS. Dankzij een gebrek aan strategie voor wat er gebeurt na het verslaan van ISIS, wenden de belangrijkste lokale bondgenoten in de Coalitie Tegen ISIS zich nu tegen elkaar om de controle in gebieden op te eisen waar ISIS zich heeft teruggetrokken. Een duurzame oplossing en inclusieve deling van de macht zal essentieel zijn om het opnieuw uitbreken van oorlog te voorkomen.

PAX roept alle partijen op het gebruik van geweld te stoppen, en de dialoog met vertegenwoordigers van alle gemeenschappen te initiëren, inclusief burgers.

Bonus: Wat doet PAX in Noord-Irak?

PAX heeft een aantal vredescommissies opgezet in Noord-Irak in een poging om vertrouwen tussen de verschillende gemeenschappen weer op te bouwen. Deze commissies zijn gevestigd in de Ninawa Provincie, die een grote diversiteit aan etnische en religieuze groepen kent. Toen grote delen van de provincie overgenomen waren door ISIS is het vertrouwen tussen deze groepen beschadigd. PAX zal zich blijven inzetten voor het werk met deze commissies.

In samenwerking met de lokale partners voert PAX ook een Human Security Survey project uit in Kirkuk en in Salahaddin en Basra gouvernementen. Met dit initiatief verzamelen we informatie van een brede dwarsdoorsnede van Irakese burgers over hun ervaringen met conflict, de impact van onveiligheid op hun dagelijks leven, en hun verwachtingen van de toekomst. Vervolgens gebruiken we deze data om een constructieve dialoog te faciliteren tussen lokale gemeenschappen en relevante autoriteiten over op welke manier de beschermingsomgeving verbeterd kan worden met een focus op de behoeften, prioriteiten en capaciteiten van burgers.

Bekijk het statement van de Iraqi Civil Society Solidarity Initiative over het Koerdische referendum, en hun statement dat oproept tot dialoog.

Bekijk ook Wat gebeurt er na de strijd om Mosul? en Yezidi’s herdenken massamoord door ISIS.