Rechtszaak tegen Nederlandse staat: stop levering voor F-35’s

Laatste update: 29 november 2024

De Nederlandse regering levert (reserve)onderdelen voor gevechtsvliegtuigen aan de Israëlische luchtmacht voor gebruik in Gaza, ondanks dat daar ernstige oorlogsmisdaden worden begaan. Wij vinden dat onacceptabel. Daarom hebben wij de Nederlandse regering aangeklaagd met partners Oxfam Novib en The Rights Forum. In hoger beroep hebben we deze zaak gewonnen! Er mogen door Nederland geen F-35-onderdelen meer geleverd worden aan Israël. Maar daarmee het is nog niet gedaan, want de Staat heeft aangekondigd in cassatie te gaan. Daarom vragen we jullie steun.

Steun ons in deze rechtszaak

Veelgestelde vragen

Waarom zijn we deze rechtszaak gestart?

De Nederlandse regering heeft ervoor gekozen om door te gaan met het leveren van (reserve)onderdelen voor F35-gevechtsvliegtuigen aan Israël voor gebruik in Gaza. Deze onderdelen dragen waarschijnlijk bijaan ernstige schendingen van het humanitair oorlogsrecht. De regering weet dit. Daarmee houdt Nederland zich niet aan internationaal geldende verdragen over wapenexport. Als land mag je namelijk geen wapens uitvoeren naar landen in oorlog als de kans groot is dat die worden ingezet bij ernstige schendingen van het humanitair oorlogsrecht.

Wat eisen we?

We eisen dat Nederlandse staat handelt in lijn met de beleidskaders, (grond)wettelijke verplichtingen en internationale afspraken. Dit betekent dat het stopt met het leveren van F35-onderdelen of het leveren van andere militaire steun, aangezien het risico bestaat dat het bijdraagt aan operaties die het humanitaire oorlogsrecht schenden.

Is een rechtszaak wel een democratisch middel?

Jazeker. De regels waaraan Nederland zich moet houden zijn vastgesteld door de staat zelf en de verdragen waaraan Nederland zich heeft verbonden. We leven in een rechtsstaat waar maatschappelijke organisaties de mogelijkheid hebben om de staat aan te spreken op het naleven van de regels.

Hoe wordt deze rechtszaak gefinancierd?

Om deze rechtszaak te financieren zijn wij gezamenlijk met Oxfam Novib en The Rights Forum een crowdfunding-actie gestart. We gebruiken voor deze rechtszaak dus geen overheidssubsidies. We zijn iedereen die deze rechtszaak mogelijk heeft gemaakt door middel van een donatie zeer dankbaar. Omdat de staat in cassatie is gegaan, zijn de donaties nog steeds zeer welkom.

Wat betekent de cassatie van de staat?

Kort na de uitspraak van het gerechtshof besloot de Nederlandse regering in cassatie te gaan. In een cassatieberoep beoordeelt de Hoge Raad, de hoogste rechter, of een lagere rechter (een rechtbank of gerechtshof) de wet juist heeft toegepast en of de procedureregels goed zijn gevolgd. Inhoudelijk wordt de zaak niet opnieuw beoordeeld. De cassatie diende 6 september voor de Hoge Raad.

De rechtszaak

Oxfam Novib, PAX en The Rights Forum eisten 4 december 2023 in een kort geding de onmiddellijke stopzetting van de levering van onderdelen voor Israëlische F-35-gevechtsvliegtuigen. De eisers stelden dat met het toestaan van de wapenexport, Nederland zich medeplichtig maakt aan mogelijke schendingen van het oorlogsrecht in Gaza. Het nieuws over de levering van onderdelen van F-35-gevechtsvliegtuigen, ondanks waarschuwingen van ambtenaren voor “ernstige schendingen”, kwam aan het licht door publicaties van NRC. Daarna heeft het kabinet de leveringen bevestigd en aangegeven deze door te willen zetten. Opvallend genoeg kondigden ministers ook een onderzoek aan dat antwoord moet geven op de vraag of Nederland überhaupt de mogelijkheid heeft om in te grijpen bij leveringsafspraken van F-35-onderdelen. Dat maakt de toetsing van deze afspraken aan het wapenexportbeleid en internationale afspraken over wapenhandel des te urgenter.

De uitspraak

De uitspraak was op 15 december 2023. De uitspraak van het kort geding legt een pijnlijke werkelijkheid bloot: door een juridisch ‘luikje’ blijft de Nederlandse Staat levering van (reserve)onderdelen voor F-35-gevechtsvliegtuigen aan Israël sturen. Hiermee draagt Nederlands bij aan ernstige schendingen van het humanitair oorlogsrecht in Gaza.

Het hoger beroep

Wat ons betreft zijn er voldoende aanknopingspunten om in hoger beroep te gaan. ‘De rechter erkent dat F-35-gevechtsvliegtuigen betrokken zijn bij oorlogsmisdaden,’ zegt PAX wapenhandelexpert Frank Slijper, ‘Wij gaan in hoger beroep omdat we vinden dat Nederland wel de exportvergunning opnieuw moet toetsen en dus leveringen aan Israël moet stopzetten.’

De door de overheid gebruikte maas in de wet is extra pijnlijk voor de mensen in Gaza, waar het dodental intussen boven de 30.000 ligt. Ook heeft Nederland de plicht om dreigende genocide te voorkomen en daar niet aan bij te dragen. Wapenexport naar Israël moet daarom gestaakt worden. Internationale recht, inclusief verschillende verdragen die Nederland heeft ondertekend zijn heel helder. Dat is niet iets om af te wegen met andere belangen zoals door de staat wordt gedaan, maar een harde verplichting die Nederland heeft.

We gaan daarom door met onze strijd voor een noodzakelijk staakt-het-vuren en zullen deze principiële punten in hoger beroep aan de orde stellen.

Het hoger beroep diende op 22 januari om 9:30. De uitspraak was op 12 februari.

Uitspraak hoger beroep

Het hof heef ons in het gelijk gesteld: “Het hof oordeelt dat er een duidelijk risico bestaat dat met de F-35-gevechtsvliegtuigen van Israël ernstige schendingen van het humanitaire oorlogsrecht worden gepleegd in de Gazastrook. Israël houdt bij haar aanvallen onvoldoende rekening met de gevolgen voor de burgerbevolking. Bij de aanvallen door Israël zijn disproportioneel veel burgerslachtoffers gevallen, waaronder duizenden kinderen. Op grond van verschillende internationale regelingen waarbij Nederland partij is, moet Nederland de uitvoer van militaire goederen verbieden als een duidelijk risico bestaat op ernstige schendingen van het humanitaire oorlogsrecht.”

De uitspraak betekent dat vanuit Nederland geen uitvoer van F-35-onderdelen naar Israël mag plaatsvinden. Het hof heeft de Staat bevolen om binnen 7 dagen een eind te maken aan de verdere uitvoer van F-35-onderdelen naar Israël.

Om deze rechtszaak te financieren zijn wij gezamenlijk met Oxfam Novib en The Rights Forum een specifieke crowdfunding gestart die alleen voor dit doel zal worden gebruikt. Omdat de proceskosten door het hoger beroep zijn opgelopen en de Staat heeft aangekondigd in cassatie te gaan, zijn donaties nog steeds zeer welkom.

Kort geding

We startten opnieuw een kort geding tegen de Nederlandse Staat. We zagen namelijk dat de staat de eerdere uitspraak niet correct uitvoert door niet iedere uit- en doorvoer van F-35 onderdelen met mogelijke eindbestemming Israël te staken. Onze pogingen om de regering tot helderheid en volledige naleving te bewegen, bleven helaas zonder resultaat.

Op 12 juli was de uitspraak. De rechter legt het arrest van het Hof beperkter uit en zegt dat het onduidelijk is of het eerdere arrest alleen gaat over directe leveringen vanuit Nederland of ook over leveringen via andere landen, zoals de Verenigde Staten. Deze uitspraak betekent dat de leveringen via de Verenigde Staten niet worden gestopt. Hiermee is wel vast komen te staan dat er nog steeds Nederlandse onderdelen naar Israël gaan.

We gaan tegen deze laatste in hoger beroep. Wij zijn van mening dat de uitspraak van het hof betekent dat iédere export van Nederlandse onderdelen met eindbestemming Israël onrechtmatig is, zowel wanneer het direct via Nederland geleverd wordt, of via een omweg zoals de Verenigde Staten. In hoger beroep vragen we de rechter dit te bevestigen.

Cassatie

De cassatie diende op 6 september. Op 29 november 2024 kwam advocaat-generaal Paul Vlas, de belangrijkste adviseur van het hoogste rechtsorgaan in ons land, met zijn advies aan de Hoge Raad. Volgens de advocaat-generaal kan het verbod op de Nederlandse export van F-35-onderdelen aan Israël kan in stand blijven. Het hof heeft ‘kunnen oordelen dat er een duidelijk risico bestaat dat met de F-35-gevechtsvliegtuigen van Israël ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht worden gepleegd in de Gazastrook.’ Omdat het kabinet dat risico onvoldoende heeft meegewogen, mocht de rechter de exportvergunning ongeldig verklaren.

Het advies van de advocaat-generaal wordt gezien als zwaarwegend voor de Hoge Raad maar is niet bindend. De definitieve uitspraak volgt op een later moment.